مفهوم خود یا خودپنداره چیست

مفهوم خود یا به عبارت دیگری خودپنداره تصویری است که ما از خودمان داریم. این تصویر از خود دقیقاً چگونه با گذشت زمان شکل می گیرد و تغییر می کند؟ این تصویر به طرق مختلفی توسعه می یابد، اما به طور ویژه ای تحت تأثیر تعاملات ما با افراد مهم زندگی ماست.

تعریف مفهوم خود یا خودپنداره

مفهوم خود به طور کلی تصورات فردی ما از رفتار، توانایی ها و ویژگی های منحصر به فرد خودمان است. تصویری ذهنی از اینکه ما به عنوان یک شخص که هستیم. به عنوان مثال، باورهایی مانند “من یک دوست خوب هستم” یا “من یک فرد مهربان هستم” بخشی از یک مفهوم خود کلی است.

مفهوم خود هنگامی که افراد جوان تر هستند و هنوز روند شناخت و شکل گیری هویت خود را سپری می کنند، قابل انعطاف تر است. با افزایش سن، درک خود بسیار جزئی تر و سازمان یافته می شود، زیرا افراد ایده بهتری درباره اینکه چه کسی هستند و چه چیزهایی برای آنها مهم است، دارند.

مطابق کتاب روانشناسی اساسی اجتماعی ریچارد کریسپ و ریانون ترنر:

  • خود فرد متشکل از خصوصیات و ویژگی های شخصیتی است که او را از افراد دیگر متمایز می کند. به عنوان مثال می توان به درون گرایی یا برون گرایی اشاره کرد.
  • خود رابطه ای توسط روابط ما با دیگران تعریف می شود. به عنوان مثال می توان به خواهر و برادر، دوستان و شریک زندگی اشاره کرد.
  • خود جمعی نشان دهنده عضویت ما در گروه های اجتماعی است. به عنوان مثال می توان به بریتانیایی ها، جمهوری خواهان، آفریقایی-آمریکایی ها اشاره کرد.

در ابتدایی ترین سطح، مفهوم خود مجموعه باورهایی است که فرد درباره خود و پاسخ های خود در قبال دیگران دارد. این پاسخ سوال “من کیستم” را در بر می گیرد؟

نظریه ها درباره مفهوم خود

مفهوم خود
Pexels/ Self-Concept

مانند بسیاری از مباحث روانشناسی، تعدادی از نظریه پردازان روش های مختلفی از تفکر درباره مفهوم خود را مطرح کرده اند. طبق نظریه ای که به نظریه هویت اجتماعی معروف است، مفهوم خود از دو قسمت اصلی تشکیل شده است: هویت شخصی و هویت اجتماعی.

روانشناسی به نام دکتر بروس آ. براکن در سال 1992 پیشنهاد کرد که شش حوزه خاص مربوط به مفهوم خود وجود دارد:

  • اجتماعی: توانایی تعامل با دیگران
  • صلاحیت: توانایی تأمین نیازهای اساسی
  • تأثیر: آگاهی از شرایط احساسی
  • فیزیکی: احساسات در مورد ظاهر، سلامتی، وضعیت جسمی و نمود کلی فرد
  • آکادمیک: موفقیت یا عدم موفقیت در مدرسه و تحصیل
  • خانواده: عملکرد فرد در واحد خانواده چقدر خوب است

کارل راجرز، روانشناس اومانیست معتقد است که سه بخش مختلف از مفهوم خود وجود دارد:

تصویر از خود، یا به عبارتی چگونه خود را می بینید. تصویر شخصی هر فرد ترکیبی از ویژگی های مختلف از جمله ویژگی های جسمی، ویژگی های شخصیتی و نقش های اجتماعی او است. تصویر از خود لزوماً با واقعیت منطبق نیست. بعضی از افراد ممکن است از خود تصورات کاذبی داشته باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است نقص ها و ضعف هایی را که دیگران نمی بینند، با اغراق ببینند.

عزت نفس یا به عبارتی چقدر برای خود ارزش قائلید. تعدادی از عوامل از جمله اینکه چگونه خود را با دیگران مقایسه می کنیم و دیگران چگونه به ما پاسخ می دهند، می توانند بر عزت نفس ما تأثیر بگذارند. وقتی افراد به رفتار ما پاسخ مثبت می دهند، احتمالاً احساس عزت نفس بیشتری خواهیم داشت. وقتی خود را با دیگران مقایسه کنیم و در خود کمبودهایی می بینیم، می تواند بر عزت نفس ما تأثیر منفی بگذارد.

خود ایده آل، یا به عبارتی آرزو می کنید که چگونه باشید. در بسیاری از موارد، نحوه نگرش به خود و اینکه می خواهیم چگونه باشیم، کاملاً منطبق نیستند.

انطباق و عدم انطباق

همانطور که قبلاً نیز اشاره شد، مفهوم خود ما همیشه کاملاً منطبق با واقعیت نیستند. ممکن است برخی از محصلین معتقد باشند که در دانشگاه عملکرد بسیار خوبی دارند، اما مدارک تحصیلی آن ها بیانگر چیز دیگری باشد.

به گفته کارل راجرز، میزان مطابقت مفهوم خود فرد با واقعیت با عنوان انطباق و عدم انطباق شناخته می شود.

در حالی که همه ما تمایل داریم تا واقعیت را تا حدودی تغییر دهیم، انطباق زمانی اتفاق می افتد که مفهوم خود نسبتاً مطابق با واقعیت باشد. از طرف دیگر عدم انطباق زمانی اتفاق می افتد که واقعیت با مفهوم خود ما مطابقت نداشته باشد.

راجرز معتقد بود که عدم انطباق ریشه در کودکی ما دارد. وقتی والدین برای ابراز علاقه خود به فرزندان شان شرط قائل می شوند (ابراز عشق و علاقه، فقط در صورتی كه كودكان این علاقه را از طریق رفتارهای خاص بدست آورده اند، و انتظارات والدین خود را برآورده کرده اند)، فرزندان شروع به تحریف خاطرات و تجربیاتی می كنند كه حس نالایق بودن نسبت به عشق والدینشان را به آن ها القا می کند.

از طرف دیگر، عشق بی قید و شرط به ایجاد انطباق کمک می کند. کودکانی که چنین محبتی را تجربه می کنند، نیازی به تحریف مداوم خاطرات خود ندارند تا باور کنند که افراد دیگر آن ها را همانطور که هستند دوست دارند و می پذیرند.

بیشتر بخوانید: نشانه های عزت نفس بالا و پایین

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.