رفتار درمانی اصطلاحی است که برای توصیف طیف گسترده ای از تکنیک ها برای تغییر رفتارهای ناسازگار استفاده می شود. هدف از انواع رفتار درمانی تقویت رفتارهای مطلوب و از بین بردن رفتارهای ناخواسته است. رفتار درمانی ریشه در اصول رفتارگرایی، یک مکتب فکری متمرکز بر ایده ای که ما از محیط خود می آموزیم، دارد.
برخلاف برخی دیگر از انواع درمانی که ریشه در بینش دارند (مانند درمان روانکاوی و درمان های انسانی)، رفتار درمانی مبتنی بر عمل است. به همین دلیل، رفتار درمانی نیاز به تمرکز زیادی دارد. رفتار به خودی خود مسئله است، و هدف این است که رفتارهای جدیدی را به افراد بیاموزیم تا مسئله را به حداقل برسانند یا حتی از بین ببرند.
رفتار درمانی نشان می دهد از آنجایی که یادگیری قدیمی منجر به ایجاد مشکلی شده است، بنابراین یادگیری جدید هم می تواند آن را برطرف کند.
انواع رفتار درمانی
انواع مختلفی از رفتار درمانی وجود دارد. نوع درمان مورد استفاده می تواند به عوامل مختلفی از جمله بیماری تحت درمان و شدت علائم بستگی داشته باشد.
- تحلیل رفتار کاربردی از شرطی سازی عامل برای شکل دادن و اصلاح رفتارهای مشکل ساز استفاده می کند.
- رفتار درمانی شناختی متکی بر تکنیک های رفتاری است، اما یک عنصر شناختی را با تمرکز بر افکار مسئله داری که در پس این رفتارها نهفته است، اضافه می کند.
- رفتار درمانی دیالکتیکی یکی دیگر از انواع رفتار درمانی شناختی است که با استفاده از هر دو روش رفتاری و شناختی به افراد کمک می کند تا یاد بگیرند که احساسات خود را مدیریت کنند، با آشفتگی ها کنار بیایند، و روابط بین فردی خود را بهبود بخشند.
- مواجهه درمانی از تکنیک های رفتاری برای کمک به افراد در غلبه بر ترس از موقعیت ها یا اشیا استفاده می کند. این روش شامل تکنیک هایی است که افراد را در حین تمرین استراتژی های آرام سازی در معرض منشأ ترس آن ها قرار می دهد. این روش برای درمان ترس های خاص و سایر اشکال اضطراب مفید است.
- رفتار درمانی عاطفی منطقی بر شناسایی افکار و احساسات منفی یا مخرب متمرکز است. پس از آن افراد این افکار را با تلاش به چالش می کشند، و عقاید منطقی تر و واقع بینانه تری را جایگزین آن ها می کنند.
- نظریه یادگیری اجتماعی به چگونگی یادگیری افراد از طریق مشاهده می پردازد. مشاهده پاداش یا جزای دیگران برای اعمالشان می تواند منجر به یادگیری و تغییر رفتار شود.
تکنیک ها
به منظور درک چگونگی عملکرد انواع رفتار درمانی، لازم است با اصول اساسی که در رفتار درمانی موثر هستند، بیشتر آشنا شوید. تکنیک های مورد استفاده در این نوع درمان بر اساس تئوری های شرطی سازی کلاسیک و شرطی سازی عامل است.
تکنیک های مبتنی بر شرطی سازی کلاسیک
شرطی سازی کلاسیک ایجاد ارتباط بین محرک ها را شامل می شود. محرک های خنثی قبلی با محرکی جفت می شوند که به طور طبیعی و به طور خودکار پاسخی را برمی انگیزد. پس از جفت شدن های مکرر ، مجموعه ای ایجاد می شود و محرک قبلی خنثی به خودی خود پاسخ را برانگیخته می کند.
شرطی سازی کلاسیک یکی از راه های تغییر رفتار است. چندین روش و استراتژی مختلف در این روش درمانی استفاده می شود.
بیزاری درمانی
این فرایند شامل جفت كردن رفتاری نامطلوب با یك محرك بیزاری است، به این امید كه در نهایت رفتار ناخواسته كاهش یابد. به عنوان مثال، کسی که دارای اختلال سوء مصرف الکل است، ممکن است داروی دی سولفیرام را مصرف کند، دارویی که در صورت ترکیب با الکل علائم شدید (مانند سردرد، حالت تهوع، اضطراب و استفراغ) را ایجاد می کند.
این فرآیند به معنای قرار گرفتن شدید و سریع در معرض اشیاء و موقعیت های ترسناک است. این روش اغلب برای درمان فوبیا استفاده می شود. در طی فرایند، از فرار کردن فرد از وضعیت موجود جلوگیری می شود.
حساسیت زدایی سیستماتیک
در این تکنیک، افراد لیستی از ترس های خود را تهیه می کنند، و سپس یاد می گیرند هنگام تمرکز بر روی این ترس ها آرام بگیرند. افراد با کمترین آیتم های ترس آور شروع می کنند، و به بیشترین عوامل ترسناک می رسند، و با راهنمایی های یک درمانگر و در حالی که حالت آرام خود را حفظ می کنند، با این ترس ها مقابله می کنند. از حساسیت زدایی سیستماتیک غالباً برای درمان فوبیا و سایر اختلالات اضطرابی استفاده می شود.
تکنیک های مبتنی بر شرطی سازی عامل
شرطی سازی عامل بر این موضوع تمرکز دارد که چگونه می توان از پاداش و تنبیه برای افزایش یا کاهش دفعات تکرار یک رفتار استفاده کرد. رفتارهایی که پیامدهای مطلوبی دارند به احتمال زیاد در آینده دوباره اتفاق می افتند، در حالی که احتمال وقوع رفتارهایی که عواقب منفی به دنبال دارند، کمتر است.
تکنیک های رفتار درمانی از پاداش، تنبیه، شکل دهی، مدل سازی و تکنیک های مرتبط برای تغییر رفتار استفاده می کنند. این روش ها می توانند نتایج سریع و موثری داشته باشند.
کنترل وابستگی
این روش از یک قرارداد کتبی رسمی بین درمان جو و یک درمانگر (یا والدین یا معلم) استفاده می کند که اهداف تغییر رفتار، تقویت کننده ها ، پاداش ها و مجازات ها را مشخص می کند. قراردادهای احتمالی می توانند در ایجاد تغییرات رفتاری بسیار موثر باشند. زیرا قوانین به طور واضح بیان شده اند و مانع عقب نشینی هر دو طرف از وعده های خود می شوند.
خاموش سازی
روش دیگر برای ایجاد تغییر رفتار متوقف کردن تقویت رفتار برای از بین بردن پاسخ است. تایم استراحت نمونه کاملی از روند خاموش سازی است.
مدل سازی
این روش شامل یادگیری از طریق مشاهده و مدل سازی رفتار دیگران است. مدل سازی این امکان را به افراد می دهد که مهارت های جدید یا رفتارهای قابل قبول را با تماشای انجام مهارت های مورد نظر توسط شخص دیگری یاد بگیرند.
موارد استفاده
از رفتار درمانی می توان برای درمان طیف وسیعی از بیماری های روانشناختی استفاده کرد. برخی از اختلالاتی که رفتار درمانی می تواند برای درمان آن ها استفاده شود عبارتند از:
- اختلالات مصرف الکل و مواد
- اضطراب
- اختلال نقص توجه و بیش فعالی
- اختلالات طیف اوتیسم
- اختلال دوقطبی
- اختلال شخصیت مرزی
- افسردگی
- اختلالات اشتها
- اختلال پانیک
- فوبیا
- اختلال وسواس فکری عملی
رفتار درمانی مسئله محور و عمل گرا است. به همین دلیل، می تواند برای رفع اختلالات خاص روانشناختی مانند مدیریت خشم و مدیریت استرس نیز مفید باشد.
تأثیر رفتار درمانی
رفتار درمانی به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد، و تأثیر آن در درمان تعدادی از بیماری های مختلف ثابت شده است. به ویژه رفتار درمانی شناختی اغلب در درمان بسیاری از اختلالات به عنوان استاندارد طلایی در نظر گرفته می شود.
تحقیقات نشان داده است که رفتار درمانی شناختی در درمان موارد زیر موثر است:
- مشکلات کنترل خشم
- اضطراب
- پرخوری
- افسردگی
- اختلال علائم جسمانی
- استرس
- سوء مصرف مواد
این بدان معنا نیست که رفتار درمانی شناختی یا سایر رویکردهای رفتاری تنها انواع درمان هایی هستند که می توانند بیماری های روانی را درمان کنند. همچنین به این معنا نیست که رفتار درمانی برای هر نوع بیماری و شرایطی انتخاب مناسبی است.
چگونگی عملکرد رفتار درمانی به عواملی مانند نوع خاص درمان مورد استفاده و همچنین نوع بیماری که تحت درمان است بستگی دارد. به طور کلی، تحقیقات نشان داده است که تقریباً 75٪ از افرادی که تحت روان درمانی قرار می گیرند، نوعی بهبود مثبت را تجربه می کنند.
بیشتر بخوانید: چگونه می توانیم قدرت ذهنی خود را افزایش دهیم
